Drummen in Dakar
Reisverslag van Arno Willekes, december 2004

In 2004 was ik gedurende drie weken op werkvakantie in Gambia en Senegal. De nu volgende foto's en flash film zijn een weergave van een dansfeest dat in de hoofdstad van Senegal, Dakar, gedurende het weekend van 18 en 19 december 2004 plaatsvond. Tijdens dit weekend leerde ik het djembe-spel beter kennen en kreeg ik meer inzicht in de samenhang tussen percussie en dans.

De hoofdrolspeler in dit verslag is meesterdrummer Modou Xoule (echte naam: Mamadou Fall), gedurende de afgelopen twintig jaar ook als hoofdsolist djembe werkzaam bij het Nationaal Ballet van Senegal. Hij is één van mijn favoriete 'djembefola' (= djembespreker) en afkomstig uit Tamabacounda in het oosten van Senegal, waar vele goede djembefola vandaan komen. In deze stad ben ik zelf in 1995 in aanraking gekomen met de djembemuziek en -dans.

Het djembespel van deze meesterdrummer is messcherp, hard en altijd duidelijk, maar ook bovenal muzikaal en swingend. Tevens is hij een soort ceremoniemeester tijdens de vele dansfeesten die hij vanaf zijn tienerjaren al begeleid.

Tijdens dansfeesten moet een djembefola verzekerd zijn van genoeg volume en draagkracht om altijd en overal hoorbaar te zijn. Dit wordt ten eerste bereikt door een perfecte slag techniek in combinatie met een goede trommel en deze 'kessing-kessing'. Er worden meestal drie van deze bladen op een djembe gemonteerd.

Hier zie je een impressie van de voornaamste taak van een djembefola: het begeleiden van de dans. Aan het begin van de serie foto's is Modou Xoule bezig om het feest op gang te brengen. Hij paradeert rond, speelt wat frasen met arm en hand gebaren erbij en gedraagt zich als een soort nar (let op het roze doekje!).

Hij doet dit om de gasten uit te dagen, te vermaken en zoveel mogelijk mensen in een feeststemming te krijgen. Feest vieren betekent in Senegal namelijk vooral dansen, en het begeleiden van de dans is dan ook waar het voor alle betrokkenen om draait. Modou Xoule is een veelgevraagd djembefola vanwege zijn kennis van de ritmes en dansen maar ook van de sociale en rituele context die tijdens deze feesten geldt.

Op de opname hoor je hoe het 'Donba' ritme wordt ingezet, samen met zang en kreten. Het is een typisch en veelgebruikt ritme voor de Mande groepen die in Senegal wonen en verwant aan 'Soli' uit Guinee.

Aanvankelijk zijn er nog geen vrouwen die dansen maar na verloop van tijd schieten ze naar voren om voor of naast Modou Xoule hun danssolo te doen. Je hoort in de muziek duidelijk een versnelling en intensivering van het ritme die correspondeert met de dans. Het zijn korte en heftige momenten die het spektakel van dit soort feesten vormen.

Na een uur of twee soleren geeft Modou Xoule zijn begeleiders de taak om de dans te begeleiden. Hij speelt nu op de 'thioum'. Later, aan het begin van de avond zal hij nog een keer op djembe soleren maar nu doet hij het rustig aan.

Het beroep van djembefola is fysiek zwaar en veeleisend, vooral voor oudere spelers. Normaal zou een man van Modou's leeftijd (begin vijftig) niet meer zo intensief spelen maar hij wordt nog steeds veel gevraagd en voelt zich daardoor verplicht om te komen spelen. Tevens is het spelen op deze feesten een belangrijke bron van inkomsten door de vele fooien die hij  ontvangt.

Hier gaan we terug naar het begin van het feest. Het ensemble staat bij elkaar opgesteld en warmt zich op. De man en vrouw vooraan zijn twee griots die zullen zorg dragen voor de liederen en lofzang. Achter hen staan drie achtergrond zangeressen die ook als danseres kunnen optreden. Als laatste zien we de drummers: Modou Xoule, een djembe begeleider en een speler op de 'thioum', de bastrommel.

Op de volgende drie foto's zie je hoe de vrouwen zich in een lijn voortbewegen, waarbij ze twee stappen naar voren zetten en één naar achter. Het ritme heeft een middelmatig tempo en wordt op een soort 'blues' achtige manier gespeeld, met een zelfde soort 'swing'.

Meestal wordt het gespeeld voor vrouwen die willen aangeven dat ze tot dezelfde groep behoren. In dit geval waren het de vrouwen die het feest georganiseerd hadden, de meeste verwanten van elkaar.

Belangrijk om te weten is dat  degenen die dit soort feesten geven vaak maanden hebben gespaard om er zo mooi mogelijk uit te zien en tevens alle kosten te kunnen dragen. De dj's, de musici en dansers, de cameralui, iedereen moet betaald worden uit de communale pot die door de feestgevers gedurende een groot deel van het jaar bij elkaar geschraapt is.

Tijdens rustige momenten in het feest komen de extra dansers van pas. Modou Xoule heeft ze net hiervoor een teken gegeven dat ze in actie moeten komen om de mensen in de feeststemming te houden.

De vrouw die je ziet is een professionele danseres. Ik vermoed dat ze, net als Modou Xoule, bij het Nationaal Ballet van Senegal werkzaam is. Met krachtige, zwierige en bijna acrobatische dans probeert ze het publiek te imponeren. Dansen in Senegal is heel vaak competitief en zij daagt dan ook de andere vrouwen uit om haar dans te evenaren of te overtreffen.

Eén van de mooiste foto's van Modou Xoule in actie tussen de dansende menigte. Deze feesten zijn altijd een spektakel van vrouwelijke schoonheid, elegantie, heftige kleuren en muziek en dans. Ik was na afloop van dit weekend dan ook moe maar voldaan en vele ervaringen rijker.